Mandelstam
ARMENIË-CYCLUS

De 'Armenië-cyclus' van O. Mandelstam (1891-1938) is gecomponeerd uit gedichten die hij in 1930 schreef in Tbilisi, op terugreis naar Moskou en Leningrad na een verblijf van 8 maanden in Armenië. (Een soort respijt in het zo geliefde zusterland van Judea, waar het nog relatief zorgeloos was).

Na een poëzie-stilte van 5 jaar vanwege de druk der omstandigheden is de cyclus een mijlpaal in zijn werk. Hij zal, gesterkt door zijn ervaring in Armenië, verder durven kiezen voor de eenzaamheid die de ware kunst in de Stalin-tijd tot gevolg heeft, met de wetenschap dat die keuze waarschijnlijk zijn fysieke dood zal betekenen.

De gedichten zijn complex, gelaagd, als tapijt geweven associaties. Altijd proef je betekenis, ook al is het nog niet direct te benoemen.
Het gaat over - bijzondere plaatsen in Armenië (Etschmiadzin, Jerevan, Asjtarak, Svartnots, Sevan, allemaal sterk in de geschiedenis van Armenië verankerd); - over de kinderlijke onbedorvenheid en het in-verval-zijn, het geschonden-zijn; - over heel concrete zaken als lawasj-brood, wijn, een struikroos, maar ook over de Christelijke traditie en het belang van het Armeense schrift; - over de positie van Armenië aan de rand van het Westen en de waardering van de Perzische cultuur; - over het Armeense landschap met z'n kleuren en geuren, maar ook over de dood, - over de ware kunst en het vercorrumpeerde, de onderdrukking van het vrije woord en het geloof dat ware kunst overwint (woorden die als onzichtbare kiemen in de zwarte aarde zullen blijven totdat de tijd rijp is). Het gaat over vrolijke droefheid. Het gaat over gelaagdheid, diepte, complexheid en kinderlijke eenvoud en onbedorven vreugde tegelijk.

-Over de onverbrekelijke samenhang tussen heden, verleden en toekomst in de cultuur, waarin besloten zit de band van de herhaling en de vreugde van de herkenning die de cultuur tot een vormgevende eenheid maakt onder de chaotische verscheidenheid van plaats en tijd.

"Ik zeg: de verleden tijd is nog niet geboren. Hij is er nog niet echt geweest. Geef mij opnieuw Ovidius, Poesjkin, Catullus, de historische Ovidius, Poesjkin en Catullus voldoen me niet." "De klassieke poëzie is de poëzie van de revolutie."

Het gaat in de Armenië-cyclus over het plukken van een roos en het Hooglied, poëzie en liefde.

-Over de heilzame werking van kunst. –Over de persoonlijke ervaring, de directheid van de zintuigelijke ervaring tegenover de leugenachtige ideologieën, -over humanisme tegenover anti-menselijke mechanische overmacht. 'In het betonen van medelijden met de staat die het woord ontkent, ligt de sociale bewogenheid en het morele heldendom van de hedendaagse dichter.'

'Het levende woord is niet een aanduiding van een voorwerp: het kiest in vrijheid, als om erin te wonen, deze of gene objectieve betekenis, iets concreets, een dierbaar lichaam.

Het woord zweeft in vrijheid om het ding, zoals de ziel om het lichaam dat zij verlaten, maar niet vergeten heeft.'

In deze gedichten-cyclus gaat het over ritme, klank, rijm en betekenis. De betekenis van het woord wijst naar verschillende kanten, bundeling van angsten en begeerten, is niet op één officieel punt gericht.

Het gedicht is een ruimte waar associaties mogelijk en zinvol zijn. Het gaat om diep verlangen naar Wereldcultuur. Het gaat over zeker weten en over twijfel, -over verbeelding tegenover ideologie. Daarvoor kiest Mandelstam ondubbelzinnig in de Armenië-cyclus. Het dramatische van die keuze komt er veelvuldig in naar voren.

Mandelstam verwijst in deze gedichten naar werk van anderen (Poesjkin, Catallus, Villon en naar de Bijbel) en naar andere delen van zijn werk, zo is het een organisch geheel: 'De innerlijke verbinding van verschijnselen, het zoeken naar eenheid, heelheid, continuïteit, is ook het nieuw-maken van het vreemde in eigen werk.'

"Niets is leerzamer en aangenamer dan op te gaan in het gezelschap van mensen van een ander ras, waarvoor je achting koestert, waarmee je sympathie voelt en waarop je heimelijk trots bent, ook al ben je een buitenstaander. De volheid van het leven van Armeniërs, hun ruwe tederheid, hun edele neiging tot hard werken, hun onverklaarbare afkeer van iedere vorm van metafysica en hun sublieme vertrouwdheid met de wereld van de tastbare dingen- dat alles zei me:"je bent wakker, wees niet bang voor je eigen tijd, wees niet arglistig…"

De gedichten nodigen uit tot het vinden van betekenis. Het gaat uit van het intuïtieve weten. Dankzij de complexiteit, de nuances, de speelse schijnbare tegenstellingen, enzovoort, wordt  het voor de lezer weliswaar niet makkelijk gemaakt, maar wordt de lezer voor vol aangezien, gerespecteerd en verleid. Verleid om die associaties mee te maken, de persoonlijke ervaringen te herkennen in een andere plaats en tijd, als het ware te proeven, te ruiken, te tasten, te horen en te zien, daarvan te genieten en zich te verwonderen, zich te verrijken met andere cultuur.
 
 De vertaling van de Armenië-cyclus is van Peter Zeeman ©, verschenen in 'Vier Petersburgers' uitgegeven door de Bezige Bij, 1996.
 
Voor nadere kennismaking: zie literatuurlijst (de citaten zijn in de aangegeven boeken terug te vinden).

Uit calalogus :"Armenië-cyclus"' Sietse H. Bakker, 2004, St. Petersburg. Verkrijgbaar bij boekhandel Pegasus amsterdam.